KERSTMIS: OORSPRONG EN BETEKENIS
-
Bezinningstekst als inleiding
KERST-DAGDROMEN
Mag ik even dromen
tussen het journaal en het weerbericht door?
Want oorlog en geweld
mogen het laatste woord niet krijgen.
Mag ik met Kerstmis even dromen
van vrede en geluk?
Mag ik even hopen
tussen de pakjes en de cadeaubons door?
Want geld en glitter
mogen het laatste woord niet krijgen.
Mag ik met Kerstmis even hopen
op vrede en geluk?
Mag ik even geloven
dat het goed komt
met onze wereld
en met elk van ons?
Mag ik met Kerstmis even geloven
in vrede en geluk?
Droom even met me mee.
Dan wordt onze droom
misschien werkelijkheid onder ons.
En al is het niet zoveel:
alle begin is klein,
zo klein als een kind in een kribbe.
Sven Vannecke, 2016.
-
Datum
Christenen herdenken met Kerstmis de geboorte van Christus. De naam is afkomstig van 'Kerst-misse', de mis van Christus. De eerste verwijzingen naar dit feest zijn afkomstig uit de streek van het huidige Egypte, waar men rond het jaar 200 de geboorte van Jezus herdacht in april of mei. Vanaf 336 wordt het feest in Rome op 25 december gevierd. De Kerk in het Oosten laat het geboortefeest samenvallen met de herdenking van het doopsel van Christus op 6 januari, maar later neemt ook zij de datum van Rome over.
De aanleiding voor de keuze van 25 december is te zoeken in de populariteit van een bestaand feest in het Romeinse leven: de verjaardag van de onoverwonnen zon. Men viert in de kortste dagen feest omdat de dagen stilaan weer langer worden. De zon overwint de lange nacht. Dit feest kent een hoogtepunt in populariteit rond het jaar 250. Bij de kerstening van het Romeinse rijk geeft men dit heidense feest een duidelijk christelijke invulling: de onoverwonnen zon is Christus. Hij wordt immers 'het licht' genoemd en hij heeft de dood overwonnen door de verrijzenis.
-
Lezingen op Kerstavond, Kerstochtend en Kerstdag
Kerstnacht:
Eerste lezing: Jesaja 9, 1-3 en 5-6 - Vreugde om het Licht
Tweede lezing: Titus 2, 11-14 - De komst van onze Redder
Evangelie: Lucas 2, 1-14 - De geboorte van Jezus Christus
Kerstochtend bij dageraad:
Eerste lezing: Jesaja 62, 11-12 - Hier komt uw Redder
Tweede lezing: Titus 3, 4-7 - De heilige Geest over ons uitgestort door Jezus Christus
Evangelie: Lucas 2, 15-20 - De herders gaan naar het Kind
Kerstdag:
Eerste lezing: Jesaja 52, 7-10 - Sion, uw God is Koning
Tweede lezing: Hebreeën 1, 1-6 - Jezus is het evenbeeld van Gods wezen
Evangelie: Johannes 1, 1-18 - Het Woord is mens geworden
-
Pakjes
Het geven van pakjes met Kerstmis gaat terug op twee andere feesten in het Romeinse rijk. Op 17 december vierden de Romeinen het feest van Saturnalia, een feestelijke dag met veel geschenken. Op 1 januari viert men het Romeinse nieuwjaarsfeest en dat gaat gepaard met geschenken voor de kinderen en de armen. De huizen worden dan versierd met groen en met lichtjes, wat meteen de oorsprong is van onze kerstdecoratie.
Het kindvriendelijke karakter van Kerstmis heeft veel te maken met het feit dat in bepaalde streken Sint-Nicolaas wordt gevierd op 25 december. Door de vermenging van sprookjesachtige figuren uit sagen met de kindvriendelijke Nicolaas ontstaat de kerstman: Santa in een karrenslee, voortgetrokken door rendieren. Dat is meteen ook de verklaring waarom in bepaalde Amerikaanse kerstliederen 'Santa Claus' wordt vernoemd. In Vlaanderen (en Noord-Frankrijk) valt dat feest op 6 december. In Nederland komt de Sint op 5 december. De vigilie op de vooravond van Sint-Nicolaas, een liturgische viering, is in Nederland in de volkstraditie 'pakjesavond' geworden. De heilige Nicolaas – Sinterklaas – was overigens bisschop van Myra, dat ligt in het huidige Turkije, en niet in Spanje dus.
-
Kerstboom
De Kelten en Germanen vullen het feest verder in. Er wordt een boom gedecoreerd en in een gezellige sfeer gegeten. Na een verbod van Karel de Grote in de negende eeuw om bomen te versieren met Kerstmis, verdwijnt deze gewoonte echter stilaan. In de Middeleeuwen ontstaat een uitgebreid aanbod van kerstliederen. Pas sinds de zeventiende eeuw maakt de kerstboom opnieuw deel uit van de volkstraditie. De keuze voor den of spar heeft alles te maken met hun immer groene kleur.
-
Kerststal
Er is geen plaats in de herberg, dus nemen Jozef en de hoogzwangere Maria hun toevlucht in een schuiloord waar een voederbak staat. Het Griekse begrip “kataluma” dat de evangelist Lucas gebruikt, duidt niet op een eenzame stal. Het is een gastenverblijf dat met een gebouw verbonden is of er dicht bij staat. De dieren van gasten kunnen schuilen en achteraan of bovenop is er een slaapruimte voor de logées. Het Laatste Avondmaal wordt overigens ook in een “kataluma” gevierd, in de bovenruimte. Het verhaal van Jezus begint en eindigt in een kataluma, een gastenverblijf. Hij is niet aanvaard in een woongemeenschap, hij is nooit helemaal verankerd in de wereld.
Jezus ligt in doeken gewikkeld in een kribbe. Het is die kribbe of voederbak die in de loop van de geschiedenis heeft doen denken aan een dierenstal. Vandaar het schilderachtig portret met een os en een ezel, dat in de Middeleeuwen is gegroeid. Historisch gezien klopt dat beeld niet. De oorsprong van de os en ezel is trouwens niet vrij van historische stekels. Ze belichamen volgens de kerkvaders de joodse bevolking dat Jezus niet aanvaardt. De herders en de engel komen daarentegen wel voor in het bijbelse geboorteverhaal.
-
Driekoningen
In het evangelie van Lucas worden 3 “magiërs” vernoemd: het zijn wijze mannen, wetenschappers van die tijd. Vanaf de 6e eeuw worden ze als koningen beschouwd, en pas in de 9e eeuw krijgen ze elk een naam: Kaspar, Melchior en Balthazar. Vanaf de 15 eeuw krijgt Balthazar overigens een donkere kleur toebedeeld. Dan staan de 3 koningen voor de 3 continenten die men op dat ogenblik kent: Europa, Azië en Afrika.
-
Feest
